2024-2025

Βιοποικιλότητα της Παλαιόχωρας

Η Παλαιοχώρα είναι κτισμένη πάνω σε μία μικρή χερσόνησο, ανάμεσα σε δύο κόλπους στο Λιβηκό Πέλαγος. Η χερσόνησος δεν υπήρχε κατά την αρχαιότητα και το ύψωμα όπου βρίσκεται το ενετικό φρούριο ήταν ένα μικρό νησάκι, μέχρι που ο θαλάσσιος πυθμένας ανυψώθηκε εξαιτίας ενός ισχυρού σεισμού σχηματίζοντας μια χερσόνησο. Στην ανατολική ακτή της χερσονήσου υπάρχει προβλήτα για τον ελιμενισμό πλοίων. Στο δυτικό κόλπο υπάρχει τεχνητό λιμάνι, ενώ στη νησίδα Σχιστονήσι, στο άκρο της χερσονήσου, λειτουργεί φάρος.

Και στις δύο πλευρές της χερσονήσου βρίσκονται παραλίες, μία με βότσαλα στα ανατολικά που ονομάζεται παραλία Χαλίκια ή Βότσαλα και μία με άμμο στα δυτικά που ονομάζεται Παχιά Άμμος και έχει μήκος περίπου ένα χιλιόμετρο. Τέσσερα χιλιόμετρα ανατολικά της Παλαιοχώρας, στο Γιαλισκάρι βρίσκονται άλλες τρεις παραλίες, κοντά στο φαράγγι που ξεκινάει στο χωριό Άνυδροι. Διάσπαρτοι στις παραλίες αυτές βρίσκονται μεγάλοι βράχοι που ονομάζονται Τάλως, από τον μυθικό φύλακα της Κρήτης. Δυτικά βρίσκονται οι παραλίες Ψιλός Βόλακας, Πλακάκι και Καραβόπετρα, κοντά στο Γραμμένο, μια μικρή χερσόνησο τέσσερα χιλιόμετρα ανατολικά της Παλαιοχώρας, βρίσκονται αρκετές παραλίες, δέκα χιλιόμετρα δυτικά η παραλία Κριός και ακόμη πιο δυτικά, περίπου 18 χιλιόμετρα, η παραλία Ελαφονήσι.

Βόρεια της Παλαιοχώρας βρίσκονται λοφοσειρές και ορεινοί όγκοι ύψους 300 μέτρων, οι οποίοι καταλήγουν προς στη θάλασσα σε μια μικρή πεδιάδα η οποία ονομάζεται Κάμπος της Παλαιοχώρας

Οι γεωλογικές ανακατατάξεις κατά τη σύγκρουση των τεκτονικών πλακών σχημάτισαν μια μεγάλη ποικιλία από πετρώματα. Η Κρητική γη φιλοξενεί πετρώματα που σχηματίστηκαν κατά τη διάρκεια της φάσης της Θάλασσας της Τηθύος Θάλασσας και στρώματα που δημιουργήθηκαν κατά την ανύψωση του εδάφους.

Υπάρχουν τουλάχιστον 7 είδη από αυτά τα στρώματα στην Κρήτη, που αποτελεί και το μεγαλύτερο αριθμό στην Ελλάδα, με τρία από αυτά να κυριαρχούν. Αυτά τα τρία, ξεκινώντας από χαμηλότερα, είναι ο πλακώδης ασβεστόλιθος, ο σχηματισμός της Τρίπολης (κι αυτός ασβεστόλιθος) και τα φυλλιτικά-χαλαζιτικά.

Από αυτά στην περιοχή της Παλαιόχωρας κυρίως συναντάται Ασβεστόλιθος με προσμίξεις χαλαζία (βλ. κίτρινο χρώμα πάνω).

ΚΕΔΡΟΣ

Οι κέδροι αποτελούν ένα γένος αειθαλών δέντρων της οικογένειας των Πινακίδων. Αυτό το γένος περιλαμβάνει αρκετά είδη μεγάλων, αειθαλών δέντρων που είναι φυσικά στις ορεινές περιοχές της Μεσογείου, της Βόρειας Αφρικής, των Ιμαλαΐων και μερικών περιοχών της Βόρειας Αμερικής. Οι κέδροι έχουν λατρευτεί για αιώνες για την επιβλητική ομορφιά τους, το αρωματικό ξύλο τους και τις πολλές πρακτικές και πολιτιστικές τους χρήσεις.

Οι κέδροι έχουν μια μακρά ιστορία πολιτιστικής σημασίας και συχνά συνδέονται με δύναμη, ανθεκτικότητα και πνευματικότητα. Στις αρχαίες πολιτισμούς όπως αυτοί των Σουμερίων, των Αιγυπτίων και των Φοινίκων, το ξύλο του κέδρου ήταν πολύτιμο λόγω της αντοχής του. Το αρωματικό ξύλο του χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή ναών, ανακτορικών κτιρίων και πλοίων, καθώς και στην κατασκευή επίπλων και θρησκευτικών αντικειμένων

Στην Παλαιόχωρα και την ευρύτερη περιοχή συναντάται ο κέδρος, αποτελεί προστατευόμενο είδος και είναι χαρακτηριστικό δέντρο των γύρω παραλιών.

Ημερόβιο αρπακτικό πτηνό. Είναι το μεγαλύτερο πτηνό της Ευρώπης. Το μήκος του σώματος του μπορεί να φτάσει τα 125 εκατοστά, το άνοιγμα των φτερών του τα 280 εκατοστά και το βάρος του κυμαίνεται από τα 5,6 μέχρι τα 7 κιλά . Συνδυάζει τη μεγαλοπρέπεια του αετού και τις διατροφικές συνήθειες των όρνιων .Έτσι ονομάζεται πτωματοφάγος, αφού η λεία του αποτελείται από κόκαλα και το μεδούλι τους.  

Είναι πουλί των ορεινών οικοσυστημάτων. Το επιστημονικό του όνομα είναι Gypaetus barbatus, όπου barbatus σημαίνει μουστακαλής και το πήρε από το μουστάκι που εύκολα διακρίνεται στις δύο πλευρές του ράμφους του.

ΓΥΠΑΕΤΟΣ

Αποτελεί το σπανιότερο είδος γύπα και στη νοτιοανατολική Ευρώπη ζει μόνο στην Κρήτη και συγκεκριμένα στη Δυτική Κρήτη.

Στην περιοχή της Παλαιόχωρας βρίσκει καταφύγιο σ ε βράχους και σε απότομες πλαγιές και τρέφεται από τα αγριοκάτσικα και τα πρόβατα που πεθαίνουν στα βουνά της περιοχής. Οι ντόπιοι τον ονομάζουν Θράσα, Μεγάλο Όρνιο και Κοκάλα, καθώς γνωρίζουν τη συνήθειά του να σπάει τα μεγαλύτερα κόκαλα σε βραχώδεις πλαγιές τι "σπάστρες", με χαρακτηριστική τεχνική. Συγκεκριμένα τα πετάει από μεγάλο ύψος σε βραχώδεις απότομες πλαγιές, ακολουθώντας τα από πίσω με μία σπειροειδή κάθοδο, διαδικασία την οποία επαναλαμβάνει ώσπου τελικά να σπάσουν τα κόκαλα. Στη συνέχεια τρώει τα κομμάτια ξεκινώντας από το μεδούλι.

ΚΑΣΤΑΝΙΑ

Η καστανιά είναι πανάρχαιο δέντρο όπως αποδεικνύεται από διάφορα ευρήματα της Εποχής του χαλκού. Ήταν η τροφή των φτωχών κατά το Μεσαίωνα.Οι καστανιές είναι μεγάλα δέντρα συνήθως και το ύψος τους μπορεί να φτάσει τα 35 μέτρα. Αγγειόσπερμο, δικότυλο φυτό η καστανιά ανήκει στην τάξη των Φηγωδών και στην οικογένεια των Φηγοειδών με 12 είδη φυλλοβόλων.

Πολλαπλασιάζονται με σπόρο, με μοσχεύματα και με εμβολιασμό. Το δέντρο ανθίζει κατά την άνοιξη και τα κάστανα ωριμάζουν από τις αρχές Σεπτεμβρίου μέχρι τέλη Νοεμβρίου ανάλογα με τις συνθήκες και τη ποικιλία. Κάθε δέντρο μπορεί να δώσει από 30-50 κιλά κάστανα. Το μέγιστο της απόδοσης θεωρείται το 50ο-60ο έτος της ηλικίας του.

Είναι είτε αυτοφυή είτε καλλιεργούνται για τους νόστιμους καρπούς τους και για την καλή σε ποιότητα ξυλεία τους. Οι καστανιές πρέπει να βρίσκονται σε υψόμετρο πάνω από 250 μέτρα και δεν ευδοκιμούν σε χαμηλότερα υψόμετρα.

Συναντώνται στα ορεινά χωριά γύρω από την Παλαιόχωρα και μάλιστα μία γνωστή συνταγή του τόπου είναι τα κάστανα στιφάδο.

ΑΣΚΕΛΕΤΟΥΡΑ

H ασκελετούρα είναι χαρακτηριστικό βολβώδες βότανο. Το συναντάμε σε πολλές περιοχές της χώρας και στην Παλαιόχωρα και τα γύρω χωριά. Είναι γνωστό και με τις ονομασίες σκυλοκρέμμυδο, κρεμμύδα, κουτσούνα, ασκέλλα και αγριοκρεμμύδα. Το βρίσκουμε σε ακαλλιέργητους αγρούς, σε αμμώδη παραθαλάσσια εδάφη, ακόμα και σε βραχώδεις πλαγιές και βουνά.

Η ασκελετούρα διαθέτει μεγάλο υπόγειο βολβό με διάμετρο 10-20 εκατοστά και πλατιά λογχοειδή φύλλα που φυτρώνουν μετά την εμφάνιση των ανθέων. Αναπτύσσει ανθοφόρο στέλεχος που ξεπερνά το ένα μέτρο, με εντυπωσιακά λευκά άνθη σε τσαμπιά. Ο βολβός της παραμένει ζωντανός για μεγάλο χρονικό διάστημα και εκτός εδάφους και διατηρεί τη βλαστικότητα του.

Έχει διουρητικές ιδιότητες και θεραπευτική δράση για πνευμονολογικά προβλήματα. Σε υψηλές δόσεις θεωρείται δηλητήριο, προκαλεί ναυτία και εμετό στον άνθρωπο, ενώ δεν καταναλώνεται από τα ζώα ως τροφή. Κάποια είδη ασκελετούρας, λόγω της τοξικής ουσίας που περιέχουν, έχουν χρησιμοποιηθεί και για ποντικοφάρμακο.

Η ασκελετούρα είναι πολύ δυνατό φυτό που ανθοφορεί ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες ξηρασίας. Σύμφωνα με ένα αρχαίο έθιμο που διατηρείται μέχρι σήμερα σε κάποιες περιοχές της Κρήτης, αφήνοντας ένα φυτό ασκελετούρας έξω από την πόρτα του σπιτιού την Πρωτοχρονιά μας εξασφαλίζει καλή τύχη για το νέο έτος. Λόγω αυτού του εθίμου, η ασκελετούρα ονομάζεται και αγιοβασιλίτσα.

ΑΓΡΙΟ ΚΥΚΛΑΜΙΝΟ

Από τα πιο όμορφα αγριολούλουδα, σήμα κατατεθέν της ελληνικής υπαίθρου και της Παλαιόχωρας. Με τις πρώτες βροχές το φθινόπωρο, τα κυκλάμινα εμφανίζονται στη φύση και δημιουργούν εντυπωσιακό πολύχρωμο χαλί από υπέροχα λουλούδια, που χαρίζουν μαγευτική εικόνα. Πολυετές φυτό με χαμηλή ανάπτυξη, το κυκλάμινο διαθέτει γυαλιστερά σκουροπράσινα φύλλα σε σχήμα καρδιάς που συνδυάζονται αρμονικά με τα πανέμορφα λουλούδια του σε αποχρώσεις του ροζ και λευκού. Ανάλογα το είδος του κυκλάμινου, η ανθοφορία του ξεκινά από τις αρχές του φθινοπώρου μέχρι τα τέλη του χειμώνα, ενώ υπάρχουν και είδη κυκλάμινου που ανθίζουν μέσα στην άνοιξη.

Τα άγρια κυκλάμινα εμφανίζονται στα πιο απόκρημνα μέρη, ανάμεσα σε σχισμές βράχων ή κάτω από μεγάλα δέντρα που τα προστατεύουν από το έντονο φως του ήλιου, καθώς αγαπούν την υγρασία και τη δροσιά, αλλά όχι τη ζέστη.

Στην περιοχή της Παλαιόχωρας είναι εντυπωσιακή η έντονη παρουσία τους στον αρχαιολογικό χώρο του Ασκληπιείου της αρχαίας Λισσούς.

Xελώνα Caretta

Η χελώνα Caretta, Καρέττα η καρέττα (Caretta caretta) (Linnaeus, 1758) είναι είδος θαλάσσιας χελώνας με παγκόσμια κατανομή. Ανήκει στην οικογένεια των Χελωνιίδων (Cheloniidae). Οι χελώνες αυτές έχουν, κατά μέσο όρο, τελικό μήκος χελύου 90 cm, αν και έχουν καταγραφεί άτομα με μήκος έως και 280 cm. Μια ενήλικη χελώνα ζυγίζει περίπου 135 kg, ενώ υπάρχουν καταγραφές που ξεπερνούν τα 450 kg. Το χρώμα του δέρματος κυμαίνεται από κίτρινο έως καστανό και το χέλυο είναι συνήθως κοκκινωπό-καφέ. Μέχρι να ενηλικιωθεί η χελώνα δεν είναι ορατές φυλετικές διαφορές.

Η θαλάσσια χελώνα απαντά στον Ατλαντικό, τον Ειρηνικό και τον Ινδικό Ωκεανό, καθώς επίσης και στη Μεσόγειο Θάλασσα. Η χελώνα Caretta περνάει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στη θάλασσα και σε εκβολές ποταμών, με τα θηλυκά να βγαίνουν για λίγο στην ξηρά για να γεννήσουν τα αυγά.

Η Ελλάδα (ιδίως οι ακτές της Ζακύνθου - Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου και της Κυπαρισσίας). Στην Κρήτη γεννάει σε παραλίες της Μεσαράς, του Ρεθύμνου και των Χανίων, μεταξύ των οποίων και η Παλαιόχωρα.

Είναι παμφάγο ζώο και τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα του βένθους. Τα μεγάλα και ισχυρά σαγόνια της χρησιμεύουν ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο για να κομματιάσει το θήραμά του. Τα αυγά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε χερσαίους θηρευτές.

Οι θαλάσσιες χελώνες θεωρούνται είδος υπό εξαφάνιση και προστατεύονται από τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης.

Κρίνος της θάλασσας

Ο Κρίνος της θάλασσας (επιστημονική ονομασία: Pancratium maritimum), ή θαλάσσιος ασφόδελος σε λαϊκή ονομασία, είναι αυτοφυές φυτό που συναντά κανείς σε αμμώδεις θαλάσσιες ακτές της Μεσογείου ιδιαίτερα στην Κορσική, στο Ισραήλ, την Τουρκία, στις Καναρίους νήσους, στην Πελοπόννησο, στην Χαλκιδική, στις Κυκλάδες και στην Κρήτη. Ανήκει στην οικογένεια των Amaryllidaceae (Αμαρυλλιδοειδών) της συνομοταξίας των αγγειοσπέρμων. Ο κρίνος της θάλασσας με τα μεγάλα εντυπωσιακά, λευκά, εύοσμα άνθη του, ανθίζει από τα μέσα Ιουλίου μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου. Η καρποφορία γίνεται το φθινόπωρο όπου μέσα από τις κάψες εμφανίζονται οι μαύροι ανάλαφροι σπόροι που μοιάζουν με κομματάκια από κάρβουνο. Αποτελεί ένα από τα ωραιότερα είδη στις αμμώδεις παραλίες της χώρας μας, αν και τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της αύξησης του τουρισμού οι πληθυσμοί του μειώνονται συνεχώς.

Ο κρίνος της θάλασσας στολίζει τις παραλίες της Παλαιόχωρας όλο το καλοκαίρι προσθέτοντάς τους ένα παραπάνω εντυπωσιακό χαρακτηριστικό,